تعریف فیلم کوتاه

تعریف فیلم کوتاه در مرحله اول نیازمندشناخت و بررسی جوانب مختلف ساختاری و در مرحله بعدی تعیین جایگاهی اجتماعی است. این نوشته تلاش دارد از ابهامهای موجود در تعاریف فیلمسازان ونظریه پردازان فیلم کوتاه دوری گزیده و براساس واقعیتهای گریزناپذیر موجود،نگاهی واقع گرا به فیلم کوتاه داشته باشد.شاید بتوان این مقاله را آسیب شناسی فیلم کوتاه تلقی کرد چرا که از نظر نگارنده، فیلم کوتاه دچار بیماریهای کشنده متعددی است که شناخت آنها برای نجات آن حیاتی به نظر می رسد.

لحن بدبینانه این نوشته تنها از سردلسوزی است وگرنه نگارنده به عنوان یک فیلمساز کوتاه هیچ دشمنی ای با این نوع هنر(؟)نداشته و ندارد.

● فیلم کوتاه از چند جنبه قابل بررسی است:

۱) زمان:

فیلم کوتاه با توجه به عنوان آن فیلمی است دارای طول زمانی کوتاه، و از این منظروجه افتراق آن با فیلمهای بلند و نیمه بلندآشکار می شود. می توان طول زمانی آن رااز چند ثانیه تا سی دقیقه در نظر گرفت امامشکل می توان فیلم کوتاه سی دقیقه ای رامتصور شد چرا که اکثریت قریب به اتفاق فیلمهای کوتاه تولید شده طول زمانی بسیارکمی (حداکثر پانزده دقیقه) را دارند. این تفکر حداقلی که معلوم نیست از کجا به ذهن فیلمسازان رخنه کرده است سبب مشکلات بسیاری است که در بررسی جنبه های دیگربه آن خواهیم پرداخت.

۲) عوامل:

آنچه در رابطه با عوامل فیلم کوتاه به ذهن می آید یک دستگاه دوربین به همراه عده معدودی عوامل است که این عوامل دراکثر موارد صفت تازه کار را یدک می کشند.واقعیت آن است که فیلم کوتاه مختص کسانی است که در ابتدای راه سینما هستندو این خود بدان معنی است که فیلم کوتاه پلکانی برای صعود به عرصه فیلمسازی بلند و حرفه ای است. هر چند فیلمسازان ونظریه پردازان فیلم کوتاه بشدت این مسئله را رد می کنند اما تناقضات موجود میان ادعاهای آنان و واقعیتهای موجود، قویاًنشانگر این موضوع است. کوچ فیلمسازان موفق فیلم کوتاه به عرصه فیلم حرفه ای،کوچی که همیشه بی بازگشت بوده است مؤید این نظر است. دلایل این امر را در جای دیگر این مقاله عنوان خواهم کرد.

در عنوانبندی اغلب فیلمهای کوتاه،فیلمنامه نویسی، کارگردانی، تدوین و گاه حتی فیلمبرداری بر عهده یک نفر قرارگرفته است. این امر نشانگر آن است که ظاهراً بحث تخصص در یکی از رشته ها درعرصه فیلم کوتاه کلاً مردود شناخته شده است. اغلب ما فیلمسازان به دلایلی که در پی خواهد آمد، علاقه داریم تمام کارهای فنی وغیرفنی فیلم را خودمان انجام دهیم.

یکی ازدلایل این مسئله درک سطحی و غلط ما ازتئوری مؤلف است که ما را وامی دارد تمام کارهای یک فیلم را از فیلمنامه گرفته تاتدوین، خودمان بر عهده بگیریم و به این طریق احساس کنیم که فیلم تولید شده دقیقاًمتعلق به شخص ماست.

در حالی که هیچ یک از نظریه پردازان و فیلمسازان تئوری مولف چنین ادعایی نداشته اند. دلیل دیگرعدم وجود عوامل متخصص در رشته ای خاص است. وقتی من به عنوان کارگردان به این مسئله فکر می کنم که فلان کسی که تدوین می کند تخصصش در حد من و درخوش بینانه ترین حالت کمی بیشتر از من است. به این نتیجه می رسم که خودم شخصاً این کار را بر عهده بگیرم.

از سوی دیگر، در عرصه فیلم کوتاه کسی بیشترین اهمیت را دارد (شاید بهتر باشد که جمله ام را تصحیح کنم: تنها کسی که اهمیت را دارد)کارگردان است و دیگران از فیلمنامه نویس گرفته تا صدابردار و... نقش سیاهی لشکررا دارند.

همین امر سبب می شود که تعدادکارگردانان فیلم کوتاه به گونه ای غیرقابل باور بیشتر از عوامل دیگر باشد و واقعاًکدام یک از ما می توانیم مثلاً تدوینگر فیلم کوتاهی را نام ببریم که کارش فقط و فقطتدوین باشد. عملکرد مسئولین امر نیز مزیدبر علت است.

در جشنواره انجمن سینمای جوان به غیر از کارگردان دیگر عوامل فیلمها هیچ جایزه ای دریافت نمی کنند چراکه اساساً جایزه ای برای آنها در نظر گرفته نشده است و یا در همین جشنواره تازه تأسیس «سونی»، که شعار آن خود بخوبی نشانگر نحوه تفکر برگزارکنندگان آن است:بهترین کارگردان شایسته دریافت جایزه است.

یعنی در یک فیلم کوتاه شاید تدوین خوب نظر ما را جلب کند اما تدوینگر به چشم نمی آید، شاید فیلمبرداری یک فیلم چشم ما را بنوازد اما شخص فیلمبردارهرگز دیده نمی شود. پی آمد این امر هجوم همه به سمت کارگردانی است و پی آمد آن هم ضعف چشمگیر فیلمنامه، تدوین،فیلمبرداری و در نهایت هم خود کارگردانی است.

واقعاً اگر از منظر عوامل به فیلم کوتاه نگاهی بکنیم به چه نتیجه ای می رسیم؟ فیلم کوتاه یعنی یک دوربین و یک عده آدم که تعدادشان هر چقدر کمتر باشد بهتر است،فیلم کوتاه یعنی جلوه های ویژه صفر،جلوه های کامپیوتری صفر، فیلم کوتاه یعنی قهر با تکنولوژی، فیلم کوتاه یعنی چند نفرآدم که هر چقدر تعدادشان کمتر باشد بهتراست.

۳) مخاطب:

فیلم کوتاه به جز ما (دست اندرکاران فیلم کوتاه) مخاطب دیگری ندارد. منظورم از مخاطب انبوه آدمهایی است متعلق به سنین و طبقات مختلف.

مخاطب از فیلم کوتاه گریزان است. چرا؟چون فیلم کوتاه فاقد یکی از عناصر ذاتی هنر است. مخاطب به چه چیزی احتیاج داردتا فیلمی را تحمل کند؟ لذت، و این دقیقاً آن چیزی است که فیلم کوتاه از یاد برده است.

داستان و شخصیت عناصری هستند که مخاطب را جذب می کنند.

داستان یعنی آن چیزی که یقه تماشاگر را بگیرد و روی صندلی بنشاند و شخصیت همان کسی است که تماشاگر با او همذات پنداری می کند. با او می خندد، گریه می کند.عصبانی می شود و.... و این دو عنصر(داستان و شخصیت) در فیلم کوتاه یافت نمی شوند و به همین خاطر فیلم کوتاه ازنظر مخاطب عام یعنی هیچ. یعنی عرصه ای که عده ای تفکرات کلی و کلیشه ای و اغلب مبهم خود را به ناشیانه ترین وجه ارائه می دهند. فیلم کوتاه نوعی اندیشه نگاری ابتدایی است. کدام فیلم کوتاهی خنده بر لب ما آورده است؟ کدام فیلم کوتاهی غمگینمان کرده یا به هیجانمان آورده است؟ عاشق کدام شخصیت فیلم کوتاه شده ایم و باکدامشان همذات پنداری کرده ایم و ازکدامشان متنفر شده ایم. وقتی داستان وشخصیت نداشته باشیم باید قید مخاطب رابزنیم. و وقتی مخاطب نداشته باشیم انگارکه فیلمی نساخته ایم. چون فیلمی که دیده نشود انگار که اصلاً وجود ندارد، چون هنربدون مخاطب یعنی هیچ.

۴) محتوا:

فیلمهای تولید شده را نگاه کنیم. چه می بینیم؟ فکر، پیام، شعار و انتزاع. اینها آن چیزهایی هستند که فیلم کوتاه را اشباع کرده اند. تشبیه ها و استعاره های مغلق ومغلط، فضای فیلم کوتاه را مسموم کرده اند.گاهی حتی خودمان نیز از ابهام استعاره هایمان سرگیجه می گیریم. ایجازما گاه به حدی می رسد که دیگر چیزی برای دیدن نمی ماند.

فیلم کوتاه عاری از احساس است چرا که ما فکر می کنیم همین که نشان دهیم پدرکسی مرده، کار تمام است و نمی دانیم که انتقال احساس یکی از بنیانی ترین وظایف هنر است.

در فیلم کوتاه از گرمای احساس خبری نیست ما فضای فیلم کوتاه صد درجه زیرصفر است.

محتوای فیلم کوتاه تنها اندیشه های ابتدایی ماست و معلوم نیست ما که به اقتضای سنمان، در ابتدای راهیم چگونه می خواهیم انتهای راه را به دیگران نشان بدهیم. می خواهیم در عرض پنج دقیقه جهان و بشریت را نجات دهیم، غافل از اینکه کسی که باید نجات یابد خود ما هستیم که در دام کوته فکری و خودبزرگ بینی گرفتارشده ایم.

۵) سرمایه:

فیلم کوتاه یعنی اینکه از هیچ فیلم بسازیم. عوامل و بازیگران را از میان دوست و آشنا انتخاب کنیم. لوکیشنها رامحدود به چهاردیواری خانه خودمان یاهمسایه مان بکنیم، مواد خام را به حداقل برسانیم و زمان را در محدوده یک الی سه روز متوقف سازیم. فیلم کوتاه یعنی اینکه باجیب خالی فیلم بسازیم. چرا؟ چون فیلم کوتاه سرمایه برگشتی ندارد، چون فیلم کوتاه حرفه ما نیست، تفننی است که هر چه کم هزینه تر باشد، بهتر است.

۶) موقعیت اجتماعی:

فیلمسازان فیلم کوتاه دارای هیچ گونه موقعیت و اعتبار اجتماعی نیستند. یک فیلمساز موفق فیلم کوتاه معنایی ندارد.واقعاً چه تفاوتی وجود دارد بین یک فیلمساز خوب فیلم کوتاه و یک فیلمساز بدفیلم کوتاه؟ فیلمساز خوبی به کجا می رسدکه فیلمساز بد هم بخواهد خودش را به آنجابکشاند؟ ترقی و پیشرفت در فیلم کوتاه مسئله ای کاملاً ذهنی است چرا که بایدپلکانی برای صعود وجود داشته باشدوگرنه پیشرفت معنیش را از دست می دهد.جشنواره هرگز کافی نیست چرا که یک هنرمند جایزه خودش را از اجتماع بگیردوگرنه یک چک یک میلیونی و یک تندیس وتشویقهای دویست، سیصد آدم تنها غرورکاذب را در پی دارند و روح هنرمند راسیراب نمی کنند.

به همین دلیل است که تا تقی به توقی می خورد و کوره راهی باز می شود،فیلمساز فیلم کوتاه به سر خود را به وادی فیلم بلند پرتاب می کند تا با مخاطب واقعی روبرو شود.

... در نتیجه فیلم کوتاه هیچ تعریفی رابرنمی تابد. فیلم کوتاه شیر بی یال و دم است که توجیه هستی شناختی ندارد. آش شله قلمکاری است که ظاهراً فقط و فقط به مذاق سازندگانش خوش می آید و با این اوصاف فیلم کوتاه به جایی نخواهد رسید.

اما معتقدم که می توان از این وضع اسف انگیز رهایی یافت. آشتی با مخاطب عام تنها راه نجات است و برای رسیدن به این مقصود فیلم کوتاه باید در ماهیت خوددست به تغییراتی بزند.

تماشاگر و مخاطب عام اگر از پول ووقت خود هزینه می کند، در عوض خواستارلذت و خوشگذرانی است و لذت نتیجه استفاده از داستان و شخصیت.

اگر بتوانیم مخاطب عام را جذب کنیم،اکران موفقی خواهیم داشت، اکران موفق علاوه بر ارضای روح هنرمند برگشت سرمایه را در پی دارد و برگشت سرمایه به معنی امکان سرمایه گذاری است. با ورودسرمایه راه برای فعالیت افراد متخصص باز می شود که پی آمد آن نیز افزایش سطح کیفی فیلمها خواهد بود که این خود اکران موفقی را بیشتر از پیش تضمین خواهد کرد.

فیلم کوتاه می تواند همچون داستان کوتاه و ویدئو کلیپها جایی برای خود در دل مخاطب عام باز کند به شرط آنکه در وهله اول مخاطب عام را هدف بگیرد و در مرحله بعد دلمشغول مخاطب خاص نیز باشد.

این راهی است پر از سنگلاخ اما قطعاًپیمودنی است.

منبع: http://www.uranusfilm.ir